Hoe de Bibliotheek in Portugal een groeiplek voor mensen werd
Onlangs heb ik samen met een groep collega’s een communitiereis naar Lissabon en Evora gemaakt. Een groep van 14 collega’s van Bibliotheek Salland, RIQQ, Rivierenland, de bblthk, Deventer en Wijchen. We hebben vier bibliotheeklocaties bezocht, die elk op hun eigen manier invulling geven aan de communitie bibliotheek als groeiplek voor bewoners in de wijk, buurt, dorp of stad. Você viaja com? (reis je mee?)
Wat ik heb geleerd? Dat lees je in drie blogverhalen. Deze blog gaat over visie en missie. De andere blogs gaan over cultuur en leiderschap en thema’s, locaties en programmering.
Van ivoren toren naar community bibliotheek
Voor de coronacrisis was de bibliotheek in Portugal een ivoren toren. Boeken stonden centraal en mensen kwamen naar de bibliotheek. Maar de uitbraak van het coronavirus bracht radicale veranderingen met zich mee. Omdat er niemand meer naar de bibliotheeklocaties kwam, ontstond de behoefte om als bibliotheekmedewerker naar buiten te gaan. De wijk in, met mensen praten, open ontmoeten en een stap verder te helpen. Rechtstreeks of via samenwerkingsorganisaties.
Door naar buiten te gaan, zagen de bibliotheekmedewerkers wat ze teweeg brachten in buurten en wijken. Dat gaf veel voldoening. De bibliotheekmedewerkers merkten daarnaast dat er een vraag was vanuit de buurt: wat kan de bibliotheek voor ons doen? Wat is eigenlijk de waarde? Deze lijnen kwamen samen en zo ontstond de community bibliotheek; niet langer de bibliotheek als ivoren toren, maar als onderdeel van een levendige lokale gemeenschap.
Strategie, visie en missie
Wat mij opviel aan de strategie, visie en missie van de Portugese bibliotheken is dat ze geen landelijke of regionale doelstellingen hebben. Ze hebben eigenlijk alleen het beleid van het dorps- of stadsbestuur waar ze maandelijks verantwoording aan afleggen. De visie van de bibliotheek, om van de mensen te zijn, is gezamenlijk met alle medewerkers van de bibliotheek gemaakt. De missie is eigenlijk de stappen om richting de droom te werken. Bijvoorbeeld door samenwerkingen aan te gaan met andere organisaties, de buurt in te gaan en met inwoners te praten, niet zelf alles willen regelen maar juist de kracht daar laten waar deze vandaan komt. De visie wordt door alle bibliotheken gedeeld, maar elke bibliotheek haalt daar zijn eigen verhaal uit.
De centrale vraag die elke bibliotheek zich stelt is: wat is in de wijk nodig? Hoe kunnen we mensen tot elkaar brengen en laten groeien? De leefwereld van de wijk is het uitgangspunt, niet het programma. Dat komt daarna. Mensen (beter) laten lezen is niet het doel van de bibliotheek. Daarvoor zijn scholen en scholingsprogramma’s. De bibliotheek maakt de drempel laag zodat mensen bij hen komen en doorverwezen kunnen worden. Ze leggen uit waarom lezen belangrijk is.
De bibliotheek wordt gewaardeerd in de lokale omgeving vanwege haar open karakter en bereidheid tot samenwerking. Ook waarderen mensen de gratis ruimte, communicatie en begeleiding. Zo worden bijvoorbeeld kunstenaars waarmee wordt samengewerkt ambassadeurs van de bibliotheek.
Er wordt door de bibliotheken gebroken met stereotypen over wat een bibliotheek is. Ze gebruiken humor, toegankelijkheid, en wat er verder maar voor nodig is om nieuwe groepen te bereiken en verbinden. Het doel is zoveel mogelijk mensen in de bibliotheek te krijgen die niet de lezers zijn (die komen namelijk toch al). Juist van waarde zijn voor de groep die verder van je afstaat is belangrijk om je te ontwikkelen tot community bibliotheek.
De bibliotheken krijgen geld van de landelijke bibliotheekorganisatie. Er zijn geen specifieke doelen, zoals bijvoorbeeld in Nederland het geval is. Wel is de kern: mensen verder helpen in groei (eenzaamheid verminderen, mensen tot elkaar brengen (polarisatie terugdringen), leesvaardigheid vergroten, persoonlijke groei in eigenlijk alle onderwerpen die in de buurt of wijk van belang zijn en een maatschappelijke waarde in zich hebben).
Slogans/uitspraken
Even los van strategie en visie en de inwoner centraal. Tijdens onze reis hebben we ook een aantal slogans en uitspraken gehoord die de essentie van de bibliotheek in Portugal goed weergeven. Ik deel ze graag met je: Bibliotheek: Open deuren voor open geesten, Bibliotheek – Brug naar educatie, De Bibliotheek brengt mensen samen, De Bibliotheek is je tweede huis, Bibliotheek is het meest democratische instituut in de wereld. En dat in het Portugees… Klinkt veel intenser.
Ik hoop dat je een beter beeld hebt gekregen hoe de bibliotheek in Portugal uitgroeide tot een plek van groei en ontwikkeling voor mensen. Zelf heb ik veel van geleerd en ben ik geïnspireerd geraakt door de passie en de betrokkenheid van de bibliotheekmedewerkers. Ik denk dat we veel van hen kunnen leren en dat we ook in Nederland onze rol als community bibliotheek kunnen versterken.
Deze weblog is onderdeel van een drieluik. Dit zijn ze allemaal: visie en strategie (deze blog), cultuur en leiderschap en thema’s, locaties en programmering. Dus ‘continue lendo‘ (blijf lezen). Heb je vragen of opmerkingen over onze reis? Laat me weten per mail of drop je post op LinkedIn!
Vriendelijke groet,
Remko Hekkers
Dit is de weblog van Remko Hekkers. Hij is marketing- en communicatieadviseur bij Rijnbrink en helpt bibliotheken en cultuurorganisaties om nieuwe doelgroepen te vinden, te boeien en duurzaam te verbinden. Heb je vragen? Mail remko.hekkers@rijnbrink.nl of volg hem op linkedin.com/in/remkohekkers.